TÜRBE BÖLÜMLERİ

SEMÂHÂNE
     Türbeye bitişik olarak yapılmış olan Semâhâneye geçiyoruz şimdi. 17x17 ölçülerinde semâ âyini yapılan tek kubbeli mekân. Mutrıp, kadınlar ve erkekler mahfili olmak üzere 3 bölüm burası. Mutrıp, sema âyini sırasında müzik enstrümanlarını çalan gruba verilen isim.

     Burada da Hz. Mevlâna ve Şems-i Tebrizî’nin elbiseleri, musiki âletleri ve Mevlevîlerin kullandıkları eşyâlar sergileniyor. Sultan 2. Selim zamanında türbeye eklenmiş bu bölüm.
    MESCİT
     Birbirine yapışık üç bölümden oluşan Türbe bölümünün 3. kısmındayız şimdide. Semâhâneden mescide girişi sağlayan küçük bir kapısı ile huzurdan girişi sağlayan Çerağ Kapısı var. 2 kanatlı kapısı, ceviz ağacından kündekârî tekniğinde yapılmış. Yani tıpkı lego gibi birbirine geçmiş parçalardan oluşuyor. Ve kündekârî tekniğinde hiç çivi kullanılmıyor. Tam bir sanat hârikası. Mescidin mermer mihrâbı, ahşap müezzin mahfili ve taş kürsüsü orijinal. Mesnevîhânın Hz. Mevlânâ’nın mesnevîsini okuduğu yerdir bu kürsü. Uzun zamandır Mesnevîden mahrum bu kürsü, kim bilir ne hasretle yâd ediyordur eski günlerini.
     Mescitte el yazma eserler, halı, buhurdanlık ve sakalı şerif sandukaları sergileniyor. Lâkin özellikle ziyâretçilerin ilgisini çeken 2 şey var ki, ikisi de küçücük. Birisi pirinç tanesi üzerine yazılmış, Yüce Allah’ın isimleri, diğeri de minik bir Kur’an. Sultanahmet Camii’nin içindeki hatları yazan Hattat Seyyid Kasım Gubârî de bir pirinç tanesi üzerine İhlâs-ı Şerîf’i baştan sona yazma hünerini gösterdiği için Gubârî mahlasını almıştı. Bu zât istese toz zerresinin üzerine bile yazı yazabilir diyerek bu ünvânı taktılar. Gubâr toz zerresi demektir.

     Kur’an-ı Kerim’e gelince, bunu da bir Mevlevî şeyhinin küçük kızı yazmış. Hem de saç teliyle. Bütün Kuran’ı saç teliyle yazmak, ne büyük bir zaman ve ne muhteşem bir sabır ister fikredelim bir kere.
    DERVİŞ HÜCRELERİ
     Mescitten çıkınca kendimizi avluda buluyoruz. Avluyu en son gezeriz. Şimdi tam karşımızdaki Derviş Hücrelerine girelim.

      

     Sultan 3. Murat tarafından yaptırılan Derviş Hücreleri, Mevlevî dervişlerinin kaldıkları odalardı. Lâkin 1927 yılında, birkaç hücre dışında ara duvarlar kaldırılarak upuzun bir sinevizyon odası oluşturulmuş. Derviş hücrelerinden 2 tanesi Şeyh odası ve derviş odası olarak düzenlenmiş. Şeyh odasında, sedirin baş köşesine kurulmuş bir Mevlevî Şeyhi mankeni, misâfirlere eliyle buyur işâreti yaparak içeriye dâvet ediyor. Lâkin görevliler kapıya set koydukları için Şeyhin bu dâvetine icâbet edemiyoruz.

           Koridordaki vitrinlerde pazarcı maşası, teber, keşkül, müttekâ, nefir, posta çantası, çatma ve kemhâ kumaşlar sergileniyor. Mevlevî dervişlerin kullandıkları bu eşyâlardan en ilgi çekeni: Müttekâ. Mevlevîlikte dervişlerin çile süresi 1001 gündür. Bunun 40 gününde riyâzât yapmaları gerekmektedir. Yani az yiyip, az konuşup, az uyumak. Bu 40 günde dervişler yatarak uyumazlar. Bunun yerine müttekâ adı verilen küçük bastonun kavisli yerine çenelerini dayayıp uyurlardı. Muhteşem bir nefis terbiyesi.
     Koridor boyunca duvarlara asılmış tablolarda Mevlânâ Hz. lerinin hayatından bazı sahneler resmedilmiş. En son vitrinde ise her yerde Mevlânâ’nın en bilinen ve en yaygın resmi. Bu resmin çok ilginç bir hikâyesi var. Şöyle ki:

     Hz. Mevlânâ’nın seveni çok. Hıristiyanlar da var bunların arasında. Ve ısrarla Hz. Mevlânâ’nın resmini yapıp gelecek nesillere de göstermek isteyenler grubu. Bir gün Mevlânâ hazretlerini iknâ etmeyi başarıyorlar. Lâkin Hz. Mevlânâ şöyle diyor onlara: “Ben resminiz için poz vermem. Tefekkürle meşgul olduğum bir vakit çizerseniz çizin. Ama bilmem başarabilecek misiniz !” İlk etapta Hz. Mevlânâ’nın bu sözünden pek bir şey anlamıyorlar. Zîrâ bu derin mânâlar yüklü sözün hikmeti sonradan ortaya çıkacak.
     30–40 kadar mâhir ressam toplanıp en müsait vakitte Hz. Mevlânâ’nın resmini çiziyorlar. Sonra bakıyorlar ki yaptıkları resimlerin hiç birisi birbirine benzemiyor. Her kes gördüğünü en iyi şekilde resmettiğini iddiâ ediyor ama resimler birbirinden tamâmen farklı. İşte o zaman anlıyorlar ki Hz. Mevlânâ her birisine farklı bir şekilde tecellî etmiş, farklı bir şekilde temessül etmiş. Sonra bu resimleri Konya halkına sunuyorlar. Hangisi en çok Mevlânâ’ya benziyor diye. Konya halkının en çok oy verdiği resim de işte şu anda her yerde Hz. Mevlânâ’nın resmi olarak gösterilen o meşhur tablo oluyor.
    MATBAH-I DERVİŞÂN
     Derviş Hücrelerinden de çıkıyor, Matbâh-ı Dervişân’a, yani Dervişler Mutfağına giriyoruz. Sağ cenahtaki bu mekân tek kubbeli bir yapı. Sultan 3. Murat tarafından Derviş Hücreleri ile birlikte yaptırıldı. Mevlevî olmak isteyen dervişlerin terbiye gördüğü mekândır mutfak. Dervişler 1001 gün olan çile sürelerini 18 çeşit mutfak işleri yaparak dolduruyorlardı. Bu hizmetleri başarı ile tamamlayan dervişler, hücre sâhibi Mevlevî Dervişi olmakla serfirâz kılınırlardı.

     Kapıdan girince solda küçük bir dolap büyüklüğünde bir seki var. Saka postu olarak da bilinen bu yere Mevlevî olup dergâha girmek isteyen ilk tâlipler otururlar ve 3 gün beklerlerdi. 3 gün boyunca dergaha kabul edilmesi için niyaz eden bu şahsa verilen unvan da Nevniyaz. İçeride mankenlerle canlandırılan bu bölümde de bir nevniyaz, işte karşımızda dergâha kabul edilmesini niyaz ediyor. Ve 3 gün yapılan hizmetleri seyrediyor. Eğer kaldırabileceğine inanıyorsa, dergâh mutfağına giriyor ve bu mutfakta 1001 gün boyunca hamken pişip yanma dönemi başlıyor ki nefsini terbiye edip, sabrı öğrenebilsin. Dergâhın şeyhi tarafından bu hizmetleri kaldıramayacağına kanaat getirilen şahsın ayakkabıları, mutfağın ve dergâhın dışına doğru çevriliyor. Eğer ayakkabıları içeriye doğru çevrildiyse dergâha kabul edildiği, dışarıya doğru çevrildiyse reddedildiği mânâsına geliyor. Yüzüne söyleyip rencide etmek yerine böyle bir incelikle uğurlanmış oluyor. Ne letâfet.
     Daha içerde ise sofra başında oturmuş sohbet eden Mevlevî mankenleri, ocak başında kazan kaynatan dervişlerin mankenlerini görüyoruz. Bir de sema tahtası üzerinde sema talimi yapan Mevlevîleri. Sol ayak sabit olacak şekilde yapılan sema da tıpkı bir pergel gibi bir ayağı Hak yolunda sabit, diğeri ise halk arasında olsa da Hakk’ın etrafında dönüşü simgeliyor. Mutfaktan çıkarken anlıyoruz ki Mevlevî mutfağında yemekten ziyâde dervişler pişiyor.
    AVLU
     Avludayız. Buradaki 16 bölmeli şadırvan Yavuz Sultan Selim tarafından yaptırıldı. En son Sultan Abdülaziz tarafından tamir ettirilmişti. Şadırvanın solunda Vahdet-i Vücud Selsebili, sağında da Şeb-i Arus Havuzu var. Önce havuzu görelim.

   
     Derviş hücrelerinin önünde bulunan havuz, mermerden 6 köşeli yaptırılmış. Sultan 4. Murat tarafından Bağdat seferine giderken yaptırılmıştı bu havuz. Suyun aktığı mermer, ejderha biçiminde. Mevlevîler, Şeb-i Arus yaz mevsimine denk geldiğinde, bu havuzun etrafında sema yaparlardı. Bu yüzden havuzun ismi Şeb-i Arus Havuzu olarak kaldı.

     Hemdem Said Çelebi zamanında kütüphanenin karşısına yapılan sebil ise 1958 de şimdiki yerine taşındı. Aynalığındaki çanaklar 1–2–3–2–1 şeklinde sıralandığı için sebilin ismi Vahdet-i Vücut Selsebili oldu. Sebil ya da Selsebil, Cennetteki bir ırmağın ismi. Vahdet-i Vücud ise varlığın birliği mânâsına geliyor. Yani her şey 1 tek olan Allah’tan geldi. Çoğaldı. Yine 1 tek Allah’a dönecek ve Allah’ın varlığında yok olacak.
  
     Vahdet-i Vücud Selsebili, üzerinde yer alan çanakçıklardan lüleler kanalı ile suyun yukarıdan dökülürken çıkarttığı şırıltılar, kulaklara adeta bir müzik zevki veriyor ve bir zamanlar Mevlevî dervişlerini, şimdilerde ziyâretçilerini dinlendirmeye devam ediyor. Küçük kuşların yıkanıp su içmelerini seyretmek ise ayrı bir huzur ve göz zevki bahşediyor.                                     
                                  
     Son olarak bu faslı Hz. Mevlânâ’nın vasiyetiyle kapatalım:
     —Kardeş! Mezarıma defsiz, neysiz, mûsikisiz gelme. Zîrâ Allah meclisinde gamlı durmak yaraşmaz.
     Belki bu yüzdendir ki Mevlânâ türbesinde her dâim ney mûsikisi icrâ edilmektedir.